Chúng ta thêm yêu đời, yêu cuộc sống vì biết thưởng thức phim ảnh, âm nhạc và đọc sách, báo. tạp chí, thói quen đó đã giúp chúng ta làm giàu thêm kiến thức cho chính mình, tự tin trong giao tiếp, phong phú trong cuộc sống hàng ngày. Bài viết này trình bày kết quả bước đầu nghiên cứu về nhu cầu hứng thú đọc của một số đối tượng là bạn đọc của phòng đọc báo, tạp chí, Khoa học xã hội và Nhân văn và nâng cao hiệu quả công tác phục vụ, góp phần nhỏ bé vào sự nghiệp đào tạo và nghiên cứu khoa học của Đại học Quốc gia Hà Nội.

1. Thực trạng Phòng đọc báo, tạp chí Khoa học xã hội & Nhân văn và Khoa học Tự nhiên

Phòng đọc báo và tạp chí với kho sách mở. Ảnh: BT

Phòng báo, tạp chí của phòng đọc Thượng đình được kế thừa kho tài liệu của thư viện Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội với số lượng báo, tạp chí tương đối lớn. Nhưng trong một thời gian dài phòng báo, tạp chí này phục vị bạn đọc theo hình thức kho đóng, nên hiệu quả phục vụ còn hạn chế. Đặc biệt từ năm 1979 đa số tạp chí tiếng Nga và tiếng Latinh không được cập nhật thường xuyên , dẫn đến tình trạng bạn đọc thiếu đi nguồn tài liệu rất quý để nghiên cứu khoa học, nhất là đội ngũ giảng viên được đào tạo từ Liên xô về. Trong khi đó số lượng báo và tạp chí tiếng Việt vẫn chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu của bạn đọc, thực tế còn thiếu và nội dung kho tư liệu còn nghèo nàn. Trang thiết bị đầu tư cho phòng còn sơ sài, giá đựng báo, tạp chí thiết kế chưa đúng quy cách, quá cũ, diện tích chỗ ngồi dành cho bạn đọc còn thiếu nhiều, bạn đọc lên thư viện thường xuyên phải về vì không có chỗ ngồi. Hơn nữa kiểu phục vụ theo hình thức kho đóng không thu hút được bạn đọc, vì muốn mượn tài liệu để đọc họ phải tra cứu thông tin qua hệ thống mục lục, viết phiếu yêu cầu, phải chờ đợi thủ thư lấy tài liệu cho mượn, như vậy họ tốn nhiều công sức và thời gian chờ đợi, hiệu quả đọc bị giảm sút. Một nguyên nhân nữa cũng khiến người đọc không thoải mái một khi họ yêu cầu quá nhiều lần tài liệu để đọc, họ thấy e ngại khi làm phiền thủ thư. Về phía thủ kho, họ làm việc cũng vất vả vì phải bê những chồng báo vừa to, vừa nặng bởi vì kho ở xa phòng đọc. Nhu cầu thiết yếu đòi hỏi Trung tâm phải thay đổi phương thức phục vụ bạn đọc để đáp ứng nhu cầu dung tin của người đọc. Sự thay đổi cả chất lượng lẫn số lượng là điều đáng mừng với tất cả bạn đọc của Trung tâm Thông tin - Thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội

2. Đổi mới phương thức phục vụ bạn đọc

Phòng đọc báo, tạp chí của phòng đọc Thượng Đình thực sự khởi sắc từ khi thành lập Trung tâm (1997) đến nay. Phòng đọc báo, tạp chí Thượng đình từ chỗ đang phục vụ theo hình thức kho đóng chuyển sang phục vụ theo hình thức kho mở. Điều dễ nhận thấy là bộ mặt của phòng báo, tạp chí đã được thay đổi hoàn toàn, trang thiết bị được đầu tư mới như: tủ đựng báo, tạp chí đã được thiết kế đúng quy cách chuyên dùng cho kho báo, tạp chí. Song song với việc đổi mới trang thiết bị, bước đột phá của Trung tâm trong gian đoạn này là đưa tin học hóa vào công tác phục vụ bạn đọc. Điều này rất hợp với tâm nguyện của cán bộ thư viện cũng như đông đảo bạn đọc trong toàn trường. Đối với bạn đọc việc học tập và nghiên cứu ở thư viện đã được cải thiện một bước đáng kể. Việc tra cứu tìm tin trong hệ thống máy tính thực sự đem lại lợi ích cao cho người đọc. Diện tích dành cho phòng đọc tăng gấp 4 lần so với trước kia. Đối với cán bộ thư viện, điều kiện làm việc đã tốt hơn trước rất nhiều, thời gian làm việc hai ca đã giúp họ có điều kiện nghỉ ngơi và chăm sóc gia đình tốt hơn đi làm theo giờ hành chính.

Tạp chí được tập hợp hàng năm và đóng thành tập để sinh viên tiện tra cứu. Ảnh: Bùi Tuấn

Đi đôi với việc đầu tư trang thiết bị, nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian này là bổ sung nguồn tài liệu cho đầy đủ, ngoài số tạp chí đã có trong thư viện như 508 loại tạp chí tiếng Nga với 50.763 cuốn, 1486 loại tạp chí tiếng Latinh với 63.349 cuốn. Trung tâm đã đầu tư kinh phí để bổ sung thêm một số tạp chí tiếng Việt, tiếng Anh, tiếng Nga và một số loại báo. Số tạp chí tiếng Việt đã tăng lên 134 loại với hơn 16.000 cuốn, 64 loại báo, đặc biệt phòng còn được quỹ Ford tài chợ 54 loại tạp chí rất có giá trị, ngoài ra còn một số báo và tạp chí tặng biếu của một số cơ quan tổ chức khác trong nước.

Thực hiện chủ trương của Ban giám đốc Trung tâm, toàn bộ báo, tạp chí của phòng đọc Thượng đình được lưu lại một bản để phục vụ lâu dài. Một số báo trọng điểm và tất cả tạp chí được đầu tư kinh phí để đóng bìa cứng. Đối với báo và tạp chí cập nhật hàng ngày cán bộ thư viện sẽ xử lý ngay để bạn đọc được tiếp cận tài liệu một cách nhanh nhất. Tạp chí cũ được phân loại theo bảng phân loại rút gọn Dewey và được sắp xếp theo môn loại tri thức trên giá vừa khoa học, vừa dễ tìm tài liệu. Tổ chức phục vụ theo hình thức kho mở tự chọn đã giúp bạn đọc chủ động và thỏa mãn trong việc tìm đọc tài liệu, trong cùng một thời gian bạn đọc có thể đọc lướt nhiều loại tạp chí và báo khác nhau mà đỡ tốn công sức, hiệu quả đọc tăng lên, số vòng quay của tài liệu tăng lên rõ rệt. Dưới đây là những nghiên cứu bước đầu nhằm tìm hiểu về nhu cầu sử dụng loại hình tài liệu này xem cụ thể như thế nào, để có biện pháp cải tiến công tác phục vụ ngày càng tốt hơn nữa.

3. Nghiên cứu nhu cầu sử dụng tài liệu của bạn đọc

Đối tượng bạn đọc của phòng đọc báo, tạp chí Thượng đình gồm có học sinh, sinh viên, giảng viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh của Đại học Quốc gia Hà Nội và cán bộ, sinh viên một số trường đại học khác. Với số lượng bạn đọc phong phú , đa dạng như hiện nay phòng vẫn đáp ứng thỏa mãn phần lớn nhu cầu sử dụng của họ.

Hầu hết các tạp chí đầu ngành đều có mặt tại TTTTTV . Ảnh: BTuấn

Qua nghiên cứu khảo sát, bằng cách phát phiếu thăm dò nhu cầu thông tin cho 100 bạn đọc tại phòng báo và tạp chí Thượng đình ngày (2.1.2007). Kết quả thu được thống kê tại các bảng sau đây.

Bảng 1. Đối tượng bạn đọc.

Bảng 2. Nhu cầu đọc của người dùng tin.

Bảng 3. Mục đích sử dụng tài liệu.

Bảng 4. Quỹ thời gian dành cho đọc báo, tạp chí.

Bảng 5. Trình độ ngoại ngữ của bạn đọc.

Như vậy nhu cầu sử dụng báo, tạp chí của bạn đọc phải phù hợp với mục đích học tập và nghiên cứu khoa học là chính. Thông qua bảng khảo sát cho thấy, việc đọc báo, tạp chí để tự nâng cao trình độ là rất lớn, nhu cầu đọc để giải trí cũng có nhưng chỉ đan xen trong lúc các bạn cần thư giãn cho đỡ phần căng thẳng đầu óc. Nhìn chung bạn đọc đến phòng đọc báo, tạp chí đều có định hướng từ trước, việc sử dụng tài liệu chủ yếu là hỗ trợ cho bài giảng. Cho việc làm tiểu luận hoặc nghiên cứu về một đề tài cụ thể nào đó. Qua nghiên cứu tôi rút ra kết luận sau đây:

* Đối với báo là loại hình cập nhật thông tin nhanh nhạy nhất, bạn đọc sử dụng với mục đích tìm tư liệu phục vụ cho đề tài nghiên cứu như: Báo Thanh niên, Hà Nội mới, Tiền phong, Lao động,Văn nghệ, Văn nghệ trẻ, Đầu tư, Quốc tế, Du lịch, Giáo dục và thời đại, Vietnam new, phụ nữ Việt Nam, phụ nữ thủ đô, sức khỏe và đời sống… Để giải trí bạn đọc thường xuyên sử dụng những loại báo như: Báo sinh viên, An ninh thế giới, An ninh thủ đô, Hạnh phúc gia đình, thế giới mới, kiến thức gia đình, kiến thức ngày nay, tuổi trẻ, Màn ảnh sân khấu, Công an nhân dân, các loại báo thể thao…

* Đối với tạp chí là loại hình mà nhu cầu của bạn đọc sử dụng thiên về học tập và nghiên cứu khoa học. Phần lớn bạn đọc là sinh viên năm thứ 3, thứ 4 nhu cầu đọc tạp chí rất nhiều vì các bạn phải tham gia làm báo cáo khoa học, tiểu luận, luận văn tốt nghiệp…Nhu cầu đọc thể hiện khá rõ nét ở tính chuyên ngành, ví dụ như bạn đọc Khoa Văn thì hay đọc những loại tạp chí như : Văn học, Văn học nước ngoài, Ngôn ngữ, Ngôn ngữ và đời sống…Bạn đọc Khoa Sử thì lại đọc tài liệu thiên về lĩnh vực lịch sử như : Tạp chí lịch sử Đảng, Nghiên cứu lịch sử, Nghiên cứu Quốc tế, Nghiên cứu Trung Quốc, Xưa và nay…

* Đối với tạp chí ngoại nhu cầu sử dụng của bạn đọc còn hạn chế, lý do chủ yếu là trình độ tiếng nước ngoài của người dùng tin chưa đáp ứng được với nhu cầu thực tế, mặc dù số tạp chí ngoại của thư viện chưa nhiều như mong muốn nhưng rất quý để bạn đọc có thể tham khỏa tốt cho chương trình học tập và nghiên cứu của mình.

Trong quá trình phục vụ cũng còn những nhu cầu mà thư viện chưa đáp được bạn đọc, có nhiều nguyên nhân ví dụ về tài chính, về nguồn tài liệu, hoặc đề nghị của bạn đọc chưa được chấp nhận bởi vì thư viện xét thấy chưa phù hợp. Mặc dù vậy, hiệu quả phục vụ bạn đọc tương đối tốt, chủ yếu là đáp ứng được nhu cầu dùng tin của bạn đọc. Có được kết quả đó là nhờ đội ngũ cán bộ thư viện trẻ, có trình độ năng lực chuyên môn tốt, thái độ đối với bạn đọc ân cần, nhiệt tình, cởi mở, sẵn sàng hướng dẫn bạn đọc tỉ mỉ trong cách tra tìm tài liệu, Một kinh nghiệm quý báu rút ra từ khâu phục vụ là cán bộ thư viện phải thường xuyên sắp xếp kho tài liệu ngăn nắp, đúng quy định, để ai cần cũng tìm được ngay tài liệu. Mặt khác cán bộ thư viện phải nắm chắc bảng phân loại, cách sắp xếp kho thì mới hướng dẫn được bạn đọc tìm tài liệu vừa nhanh, vừa chính xác. Song song với công việc hướng dẫn bạn đọc sử dụng tài liệu thì việc hướng dẫn họ cách tra cứu các công cụ tìm tin như : Hệ thống mục lục, Bản tin điện tử và các loại thư mục khác cũng rất quan trọng.

4. Những tồn tại cần khắc phục và kiến nghị

Đứng trước sự hội nhập về mọi mặt của đất nước ta hiện nay, nhu cầu của người dùng tin đòi hỏi đội ngũ cán bộ thư viện phải có những bước đột phá nhanh, mạnh hơn nữa thì mới đáp ứng được nhu cầu đích thực của mọi tầng lớp người dùng tin. Trong bài viết này tôi xin đóng góp một số biện pháp nhằm cải tiến tốt hơn nữa cho phòng đọc báo, tạp chí Thượng đình. Cụ thể như sau :

Mở rộng diện tích phục vụ.

Đầu tư trang thiết bị hiện đại hơn nữa như : Cổng từ, máy Scanners, máy điều hòa nhiệt độ, lắp đặt thêm hệ thống camera để thuận tiện hơn nữa trong công tác phục vụ bạn đọc.

- Bổ sung thêm một số tạp chí phục vụ cho việc nghiên cứu và học tập của các chuyên ngành hẹp.

- Hoàn thiện phân hệ phần mềm Libol để giúp bạn đọc dễ tra cứu tìm tin và thuận tiện cho việc theo dõi, xử lý báo, tạp chí.

- Thường xuyên tập huấn, cập nhật về nghiệp vụ cho cán bộ thư viện và tạo điều kiện cho cán bộ trẻ đi học tập nâng cao trình độ.

- Nâng cấp điều kiện làm việc tốt hơn nữa cho cán bộ thư viện.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội 20 năm xây dựng và trưởng thành (1956-1976).-H.:“ĐHTH”, 1976.-47 tr.

2. Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội hôm qua và hôm nay.-H.:“ĐHQG”, 1996.-327 tr.