>>> Phụ nữ với những thách thức của kỷ nguyên khoa học mới

Cho phép tôi bắt đầu bài tham luận nhỏ với những hiểu biết ban đầu của mình về một cái mới nhưng đang là câu chuyện nóng bỏng, thời sự, là xu thế phát triển mạnh mẽ: CM 4.0.

Trước hết cần phải nhấn mạnh rằng, sự phát triển lớn mạnh của ĐHQGHN hôm nay có sự đóng góp to lớn của đội ngũ cán bộ nữ, 2.147 người/4.072 CBVC và người lao động, trong đó có 1.010 là cán bộ khoa học (chiếm 44,8%).

Phụ nữ luôn và chỉ là phái đẹp, chứ không còn là phái yếu, nhất là khi thế giới có cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ nhất (CM 1.0) vào năm 1780. Nhân loại chấm dứt độc quyền của sức mạnh cơ bắp tạo nên giá trị và năng lượng. Kể từ đó, trí thông minh của con người lên ngôi và ngự trị thế giới cho đến tận ngày nay. Và chị em có quyền tự hào, có rất nhiều người phụ nữ thông minh, nhiều chị em giữ những cương vị lãnh đạo và quản lý cấp cao trong nhiều lĩnh vực.

Cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư (gọi tắt là Cách mạng 4.0) xuất hiện lần đầu tiên tại Đức năm 2011 đang có sức lan tỏa và ảnh hưởng sâu sắc đến mọi ngành nghề, mọi lĩnh vực trong đời sống kinh tế, xã hội và an ninh quốc phòng. Vì là một cái mới nên không phải ai cũng am hiểu về CM 4.0, phụ nữ cũng vậy. Nhiều chị em đang hiểu sơ lược như: cuộc CM 4.0 là một thứ gì đó mạnh mẽ khủng khiếp. Vì thế có cảm giác rằng cuộc CM 4.0 đang ở đâu xa lắc, chưa ảnh hưởng gì tới Việt Nam mình. Đó là một sai lầm!

PCVP Đảng ủy ĐHQGHN Trần Thị Thu Hương (áo kẻ đỏ) chụp ảnh lưu niệm cùng
đội bóng đá nam Cơ quan ĐHQGHN

Cuộc CM 4.0 thực chất là những sáng tạo của con người, kết hợp các thành tựu của 3 cuộc CM trước đây (CM 1.0 phát minh ra đầu máy hơi nước năm 1780; CM 2.0 là cuộc điện khí hóa năm 1870. Trí tuệ nhân tạo đang dần thay thế lao động của con người trong rất nhiều lĩnh vực và có sức mạnh ngoài sức tưởng tượng! loài người biết dùng dầu mỏ, chế tạo được ô tô, xe máy, máy bay..- nên còn có tên là CM Cơ khí hóa); cuộc CM 3.0 là cuộc cách mạng công nghệ thông tin và truyền thông (Information and Communication Technology-ICT) vào thập niên 1960 đã tác động kinh khủng tới toàn cầu, kết nối hơn 7 tỷ người thông qua những mạng máy tính, điện thoại thông minh…; nhưng cuộc CM 4.0 là sự kết hợp sinh học với vật lý và tự động hóa để tạo ra những robot. Sức mạnh của “trí tuệ nhân tạo” đang dần thay thế sức lao động của con người ở rất nhiều lĩnh vực, tạo ra sức mạnh ngoài sức tưởng tượng!

Nhiều thành tựu của cuộc CM 4.0 mà chúng ta đang trực tiếp chứng kiến, cảm nhận và sử dụng vẫn được các kênh VTV1 và VTV2 phát tin hàng ngày. Đó là những robot thay thế các bác sĩ điều trị ung thư, mổ nội soi với độ chính xác rất cao; đó là hãng taxi Uber và Grab không hề sở hữu một chiếc xe nào nhưng đang cạnh tranh và có nguy cơ làm phá sản các hãng taxi truyền thống vì tính ưu việt của nó; đó là hãng Airbnb không sở hữu một phòng khách sạn nào nhưng lại là chuỗi Khách sạn khủng nhất chiếm thị phần lớn của các tua du lịch trên khắp thế giới; đó là những thành tựu của Nông nghiệp công nghệ cao với phương pháp tưới nhỏ giọt biến đồi trọc thành khu vườn cây nhiều hoa trái với năng suất cao. Chưa hết, thế giới đang chứng kiến hãng taxi không người lái Tesla có khả năng làm phá sản nhiều hãng sản xuất ô tô truyền thống như Audi, Wolsvagen, Ford, Toyota…; Siêu máy tính Wattson trả lời mọi câu hỏi thắc mắc về luật pháp nhanh hơn bất cứ luật sư giỏi nào; những thành phố thông minh được điều hành bằng robot các hệ thống giao thông, đèn đường làm giảm ùn tắc;  nhiều phần mềm phiên dịch đang cải tiến để thay thế các thông dịch viên (khi ấy, ngoại ngữ không còn là vấn đề với mọi người); chụp ảnh 3D cho phép may quần áo, mua giày dép phù hợp tuyệt đối với cơ thể bạn; những chiếc máy hút bụi tự nạp điện khi pin yếu cần mẫn hơn bất cứ osin nào.v.v và v.v…rất rất nhiều ví dụ mà không bút nào tả đủ về cuộc CM công nghiệp này.

Có thể nói cuộc CM 4.0 hiểu nôm na là: Thành phố thông minh; Internet vạn vật; Hiệu ứng đám mây. Nhân loại đã có những thành công tuyệt vời, chinh phục thế giới tự nhiên và xã hội, nhằm mục đích phục vụ loài người không phải lao động khó nhọc, bắt máy móc, robot sản xuất và tạo năng suất rất cao. Nhưng nhân loại cũng đứng trước một thách thức: nhiều người trình độ thấp, lao động giản đơn có nguy cơ thất nghiệp.

Kính thưa các đồng chí!

Tiện ích của cuộc CM 4.0 là điều không cần phải bàn. Vậy tính hai mặt của CM 4.0 là gì.  Tôi xin nêu mấy ví dụ cụ thể sau để làm rõ tính 2 mặt của CM 4.0:

Thứ nhất,  năm 2017 nhiều ngân hàng của Mỹ, Nhật, Singapore đã sa thải hàng ngàn nhân viên vì máy đếm tiền đã thay thế đếm thủ công; nhiều xa lộ không cần nhân viên kiểm soát vé; nhiều công ty Môi trường không cần người quét rác; nhiều nhà máy lắp ráp thiết bị điện tử thay lao động giản đơn bằng các robot nên không cần bật đèn điện, không lo chế độ an sinh xã hội, đình công biểu tình..Robot làm việc cần mẫn không thay ca, không cần chiếu sáng. Như thế, máy móc và robot đã chiếm mất vị trí làm việc của nhiều chị em, anh em chúng ta. Việt nam có tới trên 80% lao động giản đơn, sẽ có nguy cơ nhiều người bị thất nghiệp! Những kỉ niệm của tuổi thơ “nghe trong đêm hè tiếng chổi tre trên phố” sẽ vĩnh viễn thay bằng tiếng xe hút bụi chạy rì rì…

Thứ hai, nhiều ngành nghề cũ sẽ biến mất và nhiều ngành nghề mới sẽ ra đời. Nếu con người không kịp thích ứng với nền khoa học công nghệ tiên tiến, chúng ta sẽ dễ là người thất nghiệp. Con em chúng ta sẽ không học như hiện nay mà sẽ học những điều mới lạ; CM 4.0 làm thay đổi cả bản chất giáo dục và hướng nghiệp. Điều đó không còn xa vời nữa. Công nghệ giúp thế giới phẳng hơn trong ứng dụng các thành tựu khoa học, nhưng lại làm tăng khoảng cách giàu nghèo đến chóng mặt. Bạn thử hình dung những doanh nhân sẽ giàu lên gấp bội khi họ có robot và những người lao động có nguy cơ không kiếm nổi 20 000 đ mỗi ngày. Đó là thực tế khách quan. Vì vậy Chính phủ của nhiều nước đang hết sức chú trọng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, hợp tác quốc tế… Hội nghị APEC tổ chức tháng 11/2017 tại Việt Nam đã có nhiều diễn đàn bàn về vấn đề này.

Câu hỏi là: Chị em phụ nữ ĐHQGHN sẽ làm gì để thích ứng với cuộc Cách mạng 4.0?  Câu trả lời đúng nhất thuộc về chính chúng ta, những cán bộ nữ của ĐHQGHN – Trung tâm đào tạo và nghiên cứu hàng đầu của cả nước!

Cuộc CM 4.0 tạo ra những thay đổi mang tính cách mạng trên mọi phương diện của đời sống kinh tế - xã hội. Hơn bao giờ hết, nữ trí thức nói chung và cán bộ nữ của ĐHQGHN nói riêng ngoài điều kiện cần là phải có tâm huyết và năng lực thì còn phải chủ động thích ứng và nắm bắt cơ hội mà cuộc CM này đưa lại, góp phần tích cực vào công cuộc đưa ĐHQGHN phát triển lên tầm cao mới. Phải cởi mở (xóa bỏ đi định kiến về người phụ nữ Việt: thế giới của phụ nữ là gia đình, căn bếp, chăm sóc chồng con, như thế mới là phụ nữ, mới là đảm đang) bởi những người sống trong một thế giới đóng kín làm sao tiếp nhận những cái mới mẻ và văn minh? Do vậy rất cần có một tư duy sống cởi mở và hiện đại.  Phải nhìn xa trông rộng, bắt buộc phải tìm tòi học hỏi trang bị kiến thức, nâng cao kỹ năng, giỏi về công nghệ thông tin để có thể đáp ứng tốt nhất những thay đổi hàng ngày hàng giờ mà cuộc CM 4.0 đang tác động lên toàn thế giới trong đó có Việt Nam.  Chúng ta phải thực sự chủ động, thay đổi nếp tư duy cũ, thay đổi phong cách sống, thay đổi thói quen lạc hậu và không ngừng học hỏi, tự bồi dưỡng, học tập và trải nghiệm. Người phụ nữ không đồng nghĩa với việc chỉ bếp núc mà phải học để không rơi vào những tư duy cũ kỹ, lạc hậu, bảo thủ kìm hãm sự phát triển của người phụ nữ. Học hỏi để trở thành một con người hiện đại, tiến bộ và luôn ngẩng cao đầu trong một thế giới văn minh. Nữ cán bộ của ĐHQGHN trong giai đoạn mới không chỉ dừng lại ở việc làm tốt nhiệm vụ chuyên môn mà còn phải tích cực trong việc đóng góp sáng kiến, phản biện mang tính xây dựng…trong các lĩnh vực mình tham gia. Chủ động tiếp thu và ứng dụng một cách sáng tạo, hiệu quả các thành tựu của CM 4.0 để giải quyết các vấn đề cụ thể của ĐHQGHN.  Thời gian như một dòng sông, nó chảy bền bỉ và không dừng lại chờ đợi một ai. Cơ hội và thách thức chia đều cho mỗi người không ưu ái một ai. Chị em có thể ăn mặc đẹp, dùng hàng hiệu cao cấp, nhưng không chăm chút cho trí tuệ, năng lực làm việc thì có nguy cơ bị xếp vào hàng thất nghiệp! Thang giá trị nằm ở trí tuệ mỗi con người.

Cán bộ khối Văn phòng Đảng - Đoàn thể, ĐHQGHN

Ngay cả cuộc sống nội trợ gia đình, quan hệ xã hội cũng bị CM 4.0 tác động mạnh mẽ. Robot có thể nấu ăn những món bạn thích, phục vụ dọn dẹp không mệt mỏi, chăm sóc người già bệnh tật và trẻ nhỏ rất chu đáo. Các trang mạng xã hội cho phép Bạn vừa là nhà biên tập, vừa là “tổng biên tập” tòa soạn và in ấn, post những hình ảnh bạn muốn, cho phép bạn like, comment người khác tùy ý; nhưng thông qua FB cũng biết bạn là người có đam mê gì, ở trình độ nào để giao lưu và chọn bạn bè cho phù hợp. Cuộc sống thực và lối sống ảo đang quyện lẫn vào nhau, đòi hỏi mỗi chị em phải tỉnh táo, thông minh và hiền hậu. Không nhẹ dạ cả tin khi đọc các quảng cáo và bán hàng online, không ném đá a dua khi chúng mình chưa thấu hiểu chiều sâu của nó.

Nếu chúng ta không thay đổi và chờ đợi vận may trên trời, chẳng khác gì quả trứng gà đợi tác động từ bên ngoài, nó sẽ chỉ là món ăn trên đĩa người khác; phải tự mình đục vỏ chui ra, chúng ta sẽ trưởng thành.

Nếu chúng ta không hiểu và không hòa hợp thích nghi với những thay đổi trong cuộc sống hiện đại, CM 4.0 sẽ chỉ là khái niệm thời thượng, một việc của ai đó xa lắc …và chúng ta sẽ tụt hậu so với thế giới. Nhưng nếu ta chủ động đón nhận, thay đổi và cố gắng, CM 4.0 sẽ mang đến cho chị em một sự thôi thúc học hỏi cao trong nỗ lực nắm bắt và khát khao khám phá vì chúng ta đã hiểu: CM 4.0 là cơ hội để chúng ta mạnh hơn, giàu hơn!