Ðây là công trình tuyển từ tám tập sách viết riêng hoặc chủ biên từ hơn chục cuốn sách viết đồng tác giả và từ vài chục bài đã in ở các tạp chí khoa học. Công trình khảo và luận một số thể loại, tác phẩm tác giả văn học Trung đại Việt Nam (khảo và luận) đã khảo cứu nhiều vấn đề: khơi nguồn văn bản thơ vịnh sử, một loại thơ vua suy tôn danh nhân đất nước thời xưa; trả lại tên đích thực của tác giả bài thơ "Nam quốc sơn hà", gọi đó là bài thơ "Thần vô - danh thị"; sửa đúng nghĩa cho từ "khuê tảo" và dịch đúng câu thơ ấy là: "Lòng Ức trai rạng tỏa văn chương", chứ không là "Ức trai lòng sáng tựa sao khuê"; khảo sát lại danh ngữ Tao đàn và sự xuất hiện triết lý Phật (cười Phật gẫy tay), từ Cao Bá Quát sang Thái Thuận; trả lại tên tác giả bài thơ "Ngư dân từ Dương Không Lộ", thời Lý về cho Hàn Ô thời Ðường; làm rõ Dương Không Lộ và Nguyễn Minh Không là hai thiền sư có quê quán, năm sinh và năm mất khác nhau; trả lại tên đúng cho Nguyễn Tông Quai mà trước đây vẫn nhầm là Nguyễn Tông Khuê; tìm thêm cho Phùng Khắc Khoan hai tập thơ: Ða thức và Huấn Ðồng; sang Hàn Quốc lấy được chính bản tập văn của Lý Túy Quang viết về cuộc gặp gỡ sứ giả nhà thơ với Phùng Khắc Khoan trên đất nước Trung Hoa, mở đầu cho tình hữu nghị Triều-Việt; tái phát hiện Cửu đài - thi tập của Nguyễn Húc...

Khảo và luận cũng bàn luận với nhiều kiến giải mới trên lĩnh vực nghiên cứu văn học cổ: như lần đầu khảo sát hầu hết văn bản thơ vịnh nam sử và đánh giá đúng là thể tài thơ ca để lại nhiều bài xứng đáng là những bài ca yêu nước và tự hào dân tộc, khi viết về danh nhân lịch sử mà sau này suy tôn là anh hùng dân tộc; như khắc họa mới diện mạo đặc trưng của văn học thế kỷ 16 và đầu thế kỷ 18 với chủ đề lớn, khuynh hướng mới của văn học; như đi sâu vào thi pháp thể loại nói riêng, thi pháp văn học cổ nói chung, khẳng định sáng tạo và thể loại chủ yếu diễn ra ở bộ phận văn học chữ nôm, như nghiên cứu giới thiệu văn học Nam Hà, văn học Huế thời chúa Nguyễn, tác giả tác phẩm ở nhiều vùng miền: Thái Bình (Lê Quý Ðôn, Nguyễn Bảo - Nguyễn Tông Quai), Hải Dương (Nguyễn Dữ - Nguyễn Húc), Thanh Hóa (Hồ Quý Ly - Ðào Duy Từ), Bắc Ninh (Thái Thuận)... và bổ sung vào lịch sử nghiên cứu các tác giả lớn: Nguyễn Trãi - Nguyễn Bỉnh Khiêm - Lê Thánh Tông... những bài viết có suy nghĩ, tìm tòi mới. Công trình khảo và luận đã ghi lại tinh thần tôn sư trọng đạo, thấu lý, đạt tình, thái độ khách quan khoa học khi viết về: Ðặng Thai Mai, Cao Xuân Huy. Khảo và luận là công trình khoa học khảo cứu và bàn luận có kết quả nhiều vấn đề học thuật của lĩnh vực chuyên sâu văn học Hán nôm thế kỷ 18.

Hội đồng Giải thưởng Quốc gia đánh giá: Công trình khảo và luận một số thể loại, tác giả tác phẩm văn học trung đại Việt Nam, thể hiện tinh thần lao động khoa học công phu, nghiêm túc của tác giả. Cả phần khảo và phần luận được tiến hành thận trọng, đạt độ tin cậy khoa học, có tính trung thực và thuyết phục. Công trình của PGS Bùi Duy Tân có giá trị khoa học xuất sắc, có uy tín học thuật cao; được phổ biến rộng rãi, làm tài liệu cho học tập, giảng dạy, nghiên cứu văn học và truyền bá kiến thức.