Đại học Quốc gia Hà Nội có 03 Trường Trung học Phổ thông (THPT) chuyên là trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên thuộc trường Đại học Khoa học Tự nhiên gồm có 5 khối: Toán học, Tin học, Vật lý, Hóa học, Sinh học; trường THPT chuyên Ngoại ngữ thuộc trường Đại học Ngoại ngữ với 6 thứ tiếng: Anh, Nga, Pháp, Trung, Đức, Nhật; trường THPT chuyên Khoa học Xã hội và Nhân văn thuộc trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn.  Cả ba trường THPT chuyên đều được tuyển sinh trong toàn quốc.

"Nhân tài là nguyên khí quốc gia". Việc phát hiện, đào tạo, sử dụng người tài luôn luôn là điều quan tâm của các nhà lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta. Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng là người đầu tiên đề xuất việc thành lập các lớp đào tạo học sinh năng khiếu. Các thành tích đào tạo của các khối Chuyên Tổng hợp, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội), Trường Đại học Sư phạm Ngoại ngữ Hà Nội (nay là Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Quốc gia Hà Nội) hay của nhiều tỉnh trên khắp đất nước trong các kỳ thi quốc tế hay sự trưởng thành của nhiều thế hệ học sinh các trường chuyên trong hơn 50 năm qua là các ví dụ minh họa có sức thuyết phục nhất cho một quyết định đúng, sáng tạo, độc đáo sống mãi cùng với thời gian, và các thành tích trên sẽ minh hoạ một phần không nhỏ cho tầm quan trọng của chính sách đào tạo nhân tài Quốc gia đang được Đảng ta đề xuất và thực hiện.

1. Lịch sử hình thành các trường THPT chuyên trong ĐHQGHN

Trường THPT Chuyên Ngoại ngữ khởi đầu là khối phổ thông chuyên ngoại ngữ thuộc Trường Đại học Sư phạm Ngoại ngữ Hà Nội được thành lập theo quyết định số 488/KH ngày 21/6/1969 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục. Trường được chính thức thành lập theo Điều lệ Trường của Bộ Giáo dục và Đào tạo tại quyết định số 1844/QĐ-UBND ngày 20 tháng 4 năm 2009 của UBND thành phố Hà Nội. Theo quyết định này, trường THPT Chuyên Ngoại ngữ thuộc hệ thống các trường công lập nằm trên địa bàn thành phố Hà Nội. Trường chịu sự quản lý của Trường Đại học Ngoại ngữ - ĐHQG Hà Nội về tổ chức, nhân sự, cơ sở vật chất và tài chính, chịu sự quản lý của Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội về chương trình, kế hoạch giảng dạy, thi tốt nghiệp THPT và cấp bằng tốt nghiệp.

Tháng 9 năm 1965, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định giao nhiệm vụ phát hiện và đào tạo học sinh năng khiếu Toán học bậc THPT cho Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Cũng từ đó, các lớp chuyên Toán, Vật lý, Tin học, Hóa học và Sinh học của trường dần dần được hình thành và phát triển. Đến năm 1998, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên đã có 4 khối THPT chuyên thuộc các khoa Toán - Cơ - Tin học, Vật lý, Hóa học, Sinh học của trường. Đến năm 2010, phù hợp với chiến lược phát triển hệ thống các trường THPT chuyên của Chính phủ, Trường THPT chuyên KHTN được thành lập (trên cơ sở thống nhất các Khối THPT chuyên của trường) theo Quyết định số: 2695/QĐ-UBND ngày 14/6/2010 của Chủ tịch Ủy ban Nhân dân Thành phố Hà Nội.

Trường THPT Khoa học Xã hội và Nhân văn được thành lập theo Quyết định số 5673/QĐ-UBND vào tháng 9-2019 và có trụ sở tại số 336 đường Nguyễn Trãi, quận Thanh Xuân, Hà Nội.

Lãnh đạo nhà trường cho biết sẽ bắt đầu tuyển sinh các lớp chuyên Ngữ văn, Lịch sử và Địa lý từ năm học 2020 -2021 và số lượng dự kiến khoảng 90 học sinh cho 3 lớp. Đối tượng tuyển sinh trên toàn quốc.

2. Thành tích đào tạo THPT chuyên

Trường THPT chuyên Ngoại ngữ và trường THPT chuyên KHTN đã trở thành cái nôi phát hiện và bồi dưỡng học sinh năng khiếu của cả nước. Thương hiệu và uy tín của hai trường ở trong và ngoài nước được khẳng định bởi chất lượng đào tạo. Học sinh của hai trường thực sự đóng vai trò nòng cốt của các đội tuyển học sinh giỏi quốc gia, đội tuyển quốc gia đi thi Olympic quốc tế. Nhiều học sinh đã đạt giải cao trong các kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, hai lần đoạt huy chương vàng, bạc trong kỳ thi Olympic quốc tế. Một số học sinh sau này đã trở thành những nhà khoa học nổi tiếng. Đây còn là nguồn cung cấp sinh viên xuất sắc cho các trường đại học nổi tiếng trong và ngoài nước, cho các chương trình đào tạo tài năng, chất lượng cao. Những năm gần đây, kể từ khi thực hiện ba chung trong kỳ thi tuyển sinh đại học, cao đẳng hệ chính quy, Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên và THPT Chuyên ngoại ngữ luôn đứng đầu cả nước về kết quả tham dự kỳ thi của học sinh. Thành tích đào tạo học sinh giỏi cụ thế như sau:

2.1. Trường THPT chuyên KHTN

Môn Toán học:

Suốt từ năm 1974 đến nay, các học sinh của Khối chuyên Toán, Khoa Toán, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội đều là các thành viên nòng cốt của đội tuyển quốc gia tham dự Olympic Toán quốc tế. Các học sinh của khối đã đoạt 72 Huy chương Olympic Toán quốc tế trên tổng số 237 Huy chương của cả nước, trong đó có 27 Huy chương Vàng trên 60 Huy chương Vàng của Việt Nam. Trong các kỳ thi Olympic Toán quốc tế, có nhiều học sinh của khối dự thi hai năm liền đều đạt Huy chương Vàng như Ngô Bảo Châu, Đào Hải Long, Ngô Đắc Tuấn, Lê Hùng Việt Bảo và Nguyễn Thế Hoàn và có những học sinh đã đạt điểm tuyệt đối 42/42 như Ngô Bảo Châu, Đỗ Quốc Anh và Lê Hùng Việt Bảo. Nhiều học sinh của khối tham dự các kỳ thi Olympic Toán quốc tế nay đã trở thành các nhà khoa học, chuyên gia trên thế giới như Đàm Thanh Sơn đạt Huy chương Vàng Olympic Toán quốc tế năm 1984 nay là Giáo sư Vật lý tại Khoa Vật lý, Trường Đại học Chicago ở Hoa Kỳ; Ngô Bảo Châu đạt Huy chương Vàng Olympic Toán các năm 1988 và 1989 hiện đang là Giáo sư Toán học tại Khoa Toán của Trường Đại học Chicago, Hoa Kỳ, đồng thời là Giám đốc khoa học Viện nghiên cứu cao cấp về Toán của Việt Nam. Đặc biệt năm 2010, GS. Ngô Bảo Châu đã đạt giải thưởng cao quý nhất cho những người làm Toán trên thế giới đó là Huy chương Fields.

Môn Vật lý:

Bắt đầu từ năm 1995, học sinh Khối chuyên Vật lý thường chiếm tỉ lệ đa số trong đội tuyển học sinh Việt Nam tham dự Olympic Vật lý quốc tế. Đặc biệt năm 1999, cả 5 học sinh của đội tuyển Vật lý Việt Nam tham gia kỳ thi Olympic Vật lý quốc tế tại Italia đều là của khối. Các năm 2001 và 2005 có 4 học sinh Khối chuyên Vật lý được chọn vào đội tuyển quốc gia. Nhiều học sinh chuyên Lý là thành viên đội tuyển Vật lý quốc gia, tham dự Olympic Vật lý quốc tế hai lần (năm lớp 11 và lớp 12) như: Trần Thế Trung, Nguyễn Đức Trung Kiên, Bùi Văn Điệp, Đặng Ngọc Dương, Đỗ Hoàng Anh. Đặc biệt, phải kể đến thành tích của em Trần Thế Trung (Nauy, 1996) nhận Huy chương Vàng và trước đó, năm 1995, khi đang là học sinh lớp 11 em đã nhận giải thưởng đặc biệt cho 1 bài thi lý thuyết xuất sắc nhất trong Olympic Vật lý quốc tế tổ chức tại Australia. Em Nguyễn Bảo Trung với chuỗi thành tích liên tiếp trong năm 2001: giải Nhất quốc gia, Huy chương Bạc Olympic Châu Á, Huy chương Vàng Olympic Vật lý quốc tế và nay đang là cán bộ giảng dạy của nhà trường. Em Đặng Ngọc Dương 3 lần lên nhận giải tại Bali (Indonesia, 2002): đạt Huy chương Vàng; thí sinh đạt tổng điểm cao nhất; thí sinh có bài thi thực nghiệm xuất sắc nhất. Em Đỗ Hoàng Anh, người được mệnh danh là “Vua huy chương” vì trong hai năm 2007 và 2008 đã đạt giải Nhất và giải Nhì quốc gia, đồng thời hiện đang nắm giữ kỷ lục Việt Nam về số lần dự thi Olympic Vật lý Châu Á và quốc tế với 4 lần đi thi, đạt 2 Huy chương Vàng, 1 Huy chương Bạc và 1 Huy chương Đồng. Đến nay Khối chuyên Vật lý đã đạt được 58 giải trong các kỳ thi Olimpic Vật lý quốc tế và Châu Á, gồm 8 Huy chương Vàng, 23 Huy chương Bạc và 27 Huy chương Đồng.

Môn Hóa học:

Năm 1996, đoàn học sinh Việt nam lần đầu tiên tham dự kỳ thi Olympic Hoá học tại Matxcova, từ đó đến nay các học sinh Khối chuyên Hoá đã đạt được 12 Huy chương Vàng (trong tổng số 22 Huy chương Vàng của Việt Nam), 9 Huy chương Bạc và 3 Huy chương Đồng tại các kỳ thi Olympic Hóa học quốc tế. Đặc biệt có em Vũ Minh Châu, Đinh Quang Hiếu và Phạm Đức Anh hai năm liền đạt Huy chương Vàng.

Môn Tin học:

Kể từ khi tham gia Olympic Tin học quốc tế lần đầu tiên năm 1989 các học sinh Khối chuyên Toán và sau là Khối chuyên Toán - Tin đã mang về cho đất nước 46 Huy chương trong các kỳ thi Olympic Tin học quốc tế, trong đó có 8 Huy chương Vàng. Đặc biệt, Nguyễn Ngọc Huy đã hai lần đạt Huy chương Vàng các năm 1999 tại Thổ Nhĩ Kỳ và năm 2000 tại Trung Quốc, Phan Đức Nhật Minh một lần Huy chương Bạc và một lần Huy chương Vàng và Phạm Bảo Sơn hai lần đạt Huy chương Bạc. Năm 2003 và 2015 toàn bộ đội tuyển Việt Nam dự thi Olympic Tin học tại Hoa Kỳ và Kazakhstan đều là học sinh của lớp chuyên Tin của Trường Đại học Khoa học Tự nhiên và đều được giải.

Môn Sinh học:

Các lớp chuyên trẻ nhất trong Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên là chuyên Sinh học, năm 1998 Khối chuyên Sinh học được thành lập và là một bộ môn của Khoa Sinh học, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên. Tuy là một khối chuyên mới thành lập, nhưng các học sinh của khối cũng đã đạt được nhiều thành tích vẻ vang. Từ năm 2001 đến nay các học sinh Khối chuyên Sinh học đã mang về cho khối 15 Huy chương Olympic Sinh học quốc tế (2 Huy chương Vàng, 2 Huy chương Bạc và 11 Huy chương Đồng). Đặc biệt học sinh Nguyễn Phương Thảo đã giành Huy chương Bạc năm 2017 và Huy chương Vàng 2018 với số điểm cao nhất –The first Winner của Cuộc thi IBO 2018 tại Iran.

Cập nhật ngày 25/02/2020)