|
GS.NGND. Nguyễn Văn Chiển chào đời ở thôn Ngọc Nội, xã Trạm Lộ, huyện Thuận Thành, Bắc Ninh, là con trai của một gia đình nông dân không giàu có nhưng đã quyết tâm cho con ăn học. Nhờ trí thông minh, sự cần cù mà chàng thiếu niên Nguyễn Văn Chiển đã vượt qua các bậc học một cách xuất chúng. Là thủ khoa của kỳ thi tú tài, đầu những năm 40 của thế kỷ trước, người thanh niên Nguyễn Văn Chiển vững vàng bước vào Trường Đại học Khoa học của Đại học Đông Dương, nơi mà thời đó không mấy người con nhà nông dám mơ ước được đặt chân vào.
Năm 1944 tốt nghiệp đại học, cử nhân Nguyễn Văn Chiển được tuyển vào Phòng thí nghiệm Địa chất thuộc Đại học Khoa học Hà Nội. Đây là một sự kiện được coi là đặc biệt vì vào thời kỳ đó công việc Địa chất ở Đông Dương do người Pháp độc quyền. Chọn Địa chất chứ không phải toán hoặc vật lý – vốn là thế mạnh của mình, cử nhân Chiển đã theo lời khuyên của GS Hoàng Xuân Hãn – người thầy mà ông hằng quý trọng và biết ơn.
.jpg) |
|
GS.NGND Nguyễn Văn Chiển - sinh năm 1919, nguyên Phó Viện trưởng Viện Khoa học Việt Nam (nay là Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam); nguyên Chủ nhiệm Khoa Địa lý - Địa chất, Đại học Tổng hợp Hà Nội; nguyên Chủ nhiệm Khoa Mỏ - Địa chất, Đại học Bách khoa Hà Nội; Chủ tịch danh dự Hội Địa chất Việt Nam đã từ trần hồi 11 giờ 40 phút ngày 21/7/2009 (tức ngày 29/5 năm Kỷ Sửu). Lễ viếng từ 7 giờ đến 9 giờ ngày 25/7/2009 (thứ Bảy) tại Nhà Tang lễ số 5 Trần Thánh Tông, Hà Nội. An táng cùng ngày tại nghĩa trang quê nhà: thôn Ngọc Nội, xã Trạm Lộ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. |
Cách mạng Tháng Tám thành công, người thanh niên, nhà giáo, nhà địa chất trẻ Nguyễn Văn Chiển hăng hái tham gia công tác phong trào bên cạnh việc giảng dạy địa chất ở các Trường Đại học Khoa học, Nông Lâm, Công Chính. Cũng khi đó, ông được bổ nhiệm là “Đổng lý Văn phòng” Bộ Quốc gia Giáo dục, nhưng công việc trực tiếp dạy học và làm khoa học mới là điều ông yêu thích.
Đặc trưng nổi bật trong cuộc đời lao động sáng tạo của GS Nguyễn Văn Chiển là những đóng góp to lớn của Giáo sư trong sự nghiệp trồng người. Là nhà giáo mẫu mực, nhà tổ chức tài năng về giáo dục, Giáo sư đã đóng góp xuất sắc cho sự hình thành đội ngũ đông đảo các nhà khoa học địa chất – ngành khoa học mà GS Chiển là người Việt Nam đầu tiên tiếp cận.
Trong điều kiện khó khăn, gian khổ của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, ở núi rừng Việt Bắc nhà giáo Nguyễn Văn Chiển vẫn kiên trì với công việc đào tạo. Ông biên soạn giáo trình, giảng dạy và tổ chức giảng dạy ở nhiều trường sở khác nhau. Giáo sư là nhà giáo trụ cột của Trường Trung học kháng chiến đầu tiên ở Phú Thọ (1947-50), Hiệu trưởng Trường Sư phạm TW ở Việt Bắc (1951) và ở Khu học xá Nam Ninh (Trung Quốc – 1951-53). Cũng vào thời gian này cống hiến lớn của Giáo sư Chiển là với chức năng Thư ký Ban Cải cách giáo dục, ông đã góp phần quan trọng cho sự hình thành hệ thống giáo dục Việt Nam mà trước đó vẫn theo cách thức của Pháp. Chính Giáo sư Chiển là người được cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng giao nhiệm vụ mang thư của Bác Hồ sang Trung Quốc để cùng nước bạn tổ chức Khu học xá Nam Ninh, nơi đào tạo đội ngũ trí thức cho tương lai. Từ những lứa học sinh ngày ấy, nhiều người về sau trở thành những nhà khoa học lớn, những giáo sư đầu ngành trong khoa học cơ bản, trong y học, những cán bộ lãnh đạo cấp Bộ, Ngành Trung ương.
Sau kháng chiến chống thực dân Pháp thắng lợi, ở độ tuổi tráng kiện Giáo sư Chiển về giảng dạy Địa chất ở Trường Đại học Sư phạm Khoa học. Khi Nhà nước mở nhiều Trường Đại học mới (1956), GS Chiển đã cùng toàn bộ Phòng Thí nghiệm Địa chất rời Đại học Sư phạm về Đại học Bách khoa Hà Nội. Với một Phòng thí nghiệm nghèo nàn thiết bị, mà nhân lực chỉ có một mình thầy và một hai cộng sự, nhiệm vụ đào tạo lứa kỹ sư Địa chất đầu tiên của đất nước là một thách thức lớn. Trong điều kiện chưa có chương trình đào tạo, không có giáo trình, Giáo sư Chiển đã vừa học thêm vừa dạy đuổi theo sinh viên từ môn học này sang môn học khác. Một khó khăn lớn nữa là sao cho có đủ thuật ngữ tiếng Việt để giảng dạy một khoa học có quá nhiều khái niệm, quá nhiều tên gọi bằng tiếng Pháp hoặc Hán Việt. Công việc biên soạn thuật ngữ Địa chất tiếng Việt là một sáng tạo lớn của Giáo sư Chiển với sự cộng tác của một vài cán bộ địa chất trẻ. Phần lớn hệ thống thuật ngữ cơ bản về địa chất học thông dụng hiện nay gắn liền với công sức của Giáo sư Chiển.
Sớm đánh giá đúng vai trò của hợp tác quốc tế, GS Nguyễn Văn Chiển là một trong những người đi đầu trong công việc quan trọng này. Nhờ vậy ngay cuối những năm 50 của thế kỷ trước ta mới có được những bộ sưu tập mẫu quý giá do Viện Hàn Lâm Khoa học Liên Xô và do Viện Địa chất Bắc Kinh gửi tặng. Trong những năm đầu đào tạo khóa kỹ sư địa chất đầu tiên, Giáo sư Chiển cũng nhận được sự hỗ trợ quan trọng của nhiều giáo sư Liên Xô đến trực tiếp giảng dạy. Nhờ sự nỗ lực của Giáo sư và các cộng sự mà Miền Bắc có được những kỹ sư Địa chất đầu tiên để phục vụ kịp thời cho nhu cầu điều tra địa chất và tìm kiếm khoáng sản của đất nước. Nhiều người trong số kỹ sư khóa đầu đó về sau đã trở thành những nhà khoa học địa chất hàng đầu của đất nước, hoặc những nhà quản lý cấp cao như Bộ trưởng, Thứ trưởng, Hiệu trưởng Đại học,Viện trưởng các Viện NCKH.
Giữa những năm tháng của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, trước mắt Giáo sư Chiển lại có hai nhiệm vụ hệ trọng. Một là xây dựng Trường Đại học-Mỏ Địa chất trên cơ sở của Khoa cùng tên của Đại học Bách khoa. Hai là xây dựng một Khoa mới về Khoa học Trái đất tại Đại học Tổng hợp Hà Nội. Một lần nữa vai trò của kiến trúc sư cho một cơ sở đào tạo mới về khoa học lại được giao cho Giáo sư Chiển. Nhờ quan hệ rộng rãi và sự trọng thị trí thức mà Giáo sư đã tập hợp được những chuyên gia hàng đầu góp sức đào tạo những cử nhân đầu tiên của các lĩnh vực của Khoa Địa lý-Địa chất. Từ những người trẻ tuổi góp sức cùng Giáo sư Chiển thuở đó và từ những sinh viên lứa đầu về Địa chất, Địa lý, Khí tượng, Thủy văn, Hải dương, ngày nay nhiều người đã trở thành những Giáo sư có uy tín cao trong các ngành Khoa học Trái đất. Niềm tự hào của Giáo sư Chiển, và cũng là niềm vui lớn của một người thầy, là đi khắp nơi trong Nam ngoài Bắc, ở đâu cũng có thể gặp những học trò trực tiếp hoặc gián tiếp của mình – từ những giáo sư đầu ngành đến những kỹ sư đang mải mê làm việc ở núi cao rừng sâu để làm giàu cho tổ quốc.
Trong việc trồng người, Giáo sư Chiển luôn luôn chú ý bồi dưỡng tính chủ động cho người học, tạo điều kiện cho họ tự vươn lên. Nhờ cách như vậy mà nhiều học trò của GS Chiển đã nhanh chóng chiếm lĩnh vũ đài khoa học và trở thành những chuyên gia có uy tín của đất nước.
Rất hăng say với nghiên cứu khoa học, ngay trong hoàn cảnh gian khổ của hai cuộc kháng chiến, tình yêu khoa học địa chất vẫn không một phút giây lặng tắt trong long GS Chiển.
Đến những năm 60 của thế kỷ trước, GS Chiển mới dành được nhiều thời gian hơn cho công tác khoa học, ông đã góp sức mình cho việc lập Bản đồ Địa chất Miền Bắc VN, từ đó ông trở thành Tiến sĩ Địa chất đầu tiên (1963) của VN. Nghiên cứu khoa học trở thành nhiệm vụ trọng tâm khi Giáo sư được giao trọng trách Phó Viện trưởng Viện Khoa học VN, trực tiếp phụ trách Khoa học Trái Đất từ năm 1977 cho đến ngày nghỉ hưu. Trong thời gian này, với tư cách Phó Viện trưởng, Giáo sư đã chỉ đạo thực hiện thành công 2 chương trình nghiên cứu lớn – chương trình Tây nguyên và chương trình thành lập bộ bản đồ (Atlas) quốc gia.
Lửa thử vàng, gian nan thử sức; chương trình Điều tra tổng hợp Tây Nguyên do GS Chiển chủ trì được tiến hành trong điều kiện đất nước còn đầy thương tích chiến tranh sau cuộc kháng chiến chống Mỹ. Chính nhờ nghiên cứu, phân tích một cách khoa học và toàn diện mà Giáo sư và cộng sự đã xác định được ba thế mạnh của Tây Nguyên là rừng, cây công nghiệp và chăn nuôi gia súc lớn. Thời gian và thực tiễn đã chứng minh đó là kết luận chính xác, phù hợp với vùng đất chiến lược “mái nhà của Đông Dương” đa sắc tộc, giàu truyền thống văn hóa và canh tác đặc thù.
Với việc chỉ đạo thực hiện chương trình “Xây dựng tập bản đồ quốc gia CHXHCN Việt Nam”, nhà khoa học Nguyễn Văn Chiển đã thể hiện trí tuệ và khả năng tập hợp các chuyên gia tài năng thuộc rất nhiều ngành khoa học khác nhau từ khoa học thiên nhiên như Địa chất, Địa lý, Khí tượng, Thủy văn, Nông nghiệp, Lâm nghiệp v.v… đến những nhà khoa học xã hội như lịch sử, kinh tế, văn hóa, giáo dục, dân tộc học v.v… để thực hiện một nhiệm vụ khó khăn phức tạp. Tập bản đồ (Atlas) quốc gia là một cơ sở quan trọng định hướng cho chiến lược phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của đất nước. Giải thưởng Hồ Chí Minh đã nói lên tầm vóc lớn lao của công trình khoa học này.
Cùng với công tác đào tạo và nghiên cứu khoa học, GS. Chiển có nhiều đóng góp cho các công tác xã hội. Kinh qua nhiều trọng trách mà ở cương vị nào Giáo sư cũng hoàn thành một cách xuất sắc, như Hiệu trưởng Trường Sư phạm TW, Trưởng ban Tu thư sách giáo khoa phổ thông, Chủ nhiệm Khoa ở Đại học Tổng hợp Hà Nội, Phó Viện trưởng Viện KHVN, Chủ tịch đầu tiên của Hội đồng học hàm Liên ngành Khoa học Trái Đất và Mỏ. GS Nguyễn Văn Chiển là người sáng lập Hội Địa chất Việt Nam và là Chủ tịch đầu tiên của Hội, là thành viên lãnh đạo của Liên hiệp Hội Khoa học Việt Nam, Ủy viên chấp hành Hội Khoa học quốc tế Thái Bình Dương, Giáo sư cũng là Chủ tịch đầu tiên của Công đoàn Giáo dục Việt Nam.
Đánh giá cao những cống hiến đa dạng của GS Nguyễn Văn Chiển cho đất nước, Nhà nước đã trao những phần thưởng cao quý cho Giáo sư như danh hiệu Nhà giáo Nhân dân, Huân Chương Lao động hạng nhất, Giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học & Kỹ thuật và nhiều phần thưởng cao quý khác.
Tài năng và trí tuệ uyên bác của GS Chiển được mọi người kính phục, nhất là những ai hoạt động trong lĩnh vực Khoa học Trái Đất. Nhưng có lẽ điều đặc biệt cao quý ở Giáo sư là đức tính cần cù, giản dị, khiêm tốn nhưng cương nghị để bảo vệ chân lý trong khoa học và bảo vệ quyền lợi thiêng liêng của dân tộc, của đất nước. “Nhiều học trò nay đã giỏi hơn thầy, đó là điều mừng rất lớn vì Con hơn cha là nhà có phúc”, GS Chiển từng nói. Nhưng tất cả những ai là học trò, trực tiếp hay gián tiếp, của Giáo sư đều tự hào vì mình có được một người thầy khả kính ở tầm vóc cao như vậy!
>>> Thông tin liên quan trên website ĐHQGHN
>>> Thông tin trên website khác
|
