 |
| Ban chủ tọa hội thảo |
Hội thảo khoa học do Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Ninh Bình; Công ty TNHH Dịch vụ Du lịch Tam Chúc tổ chức.
Hội thảo thu hút khoảng 400 đại biểu là các nhà khoa học, học giả, nhà nghiên cứu, giảng viên, tăng ni, phật tử và những người quan tâm trong và ngoài nước tham dự.
 |
Hội thảo được tổ chức nhằm công bố các kết quả nghiên cứu và thảo luận tập trung vào nhiều vấn đề, như: nghiên cứu bối cảnh lịch sử – xã hội Đại Việt thời Lý; phân tích vai trò của Phật giáo trong việc định hình và phát triển văn hóa, tư tưởng, đạo đức xã hội; làm rõ những đóng góp to lớn của Phật giáo đối với nền tảng tư tưởng, đạo đức, giáo dục, nghệ thuật của Đại Việt.
Bên cạnh đó, hội thảo tập trung sưu tầm, tập hợp và hệ thống hóa các tư liệu liên quan đến di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của Tam Thánh tổ thời Lý; tiến hành khảo cứu chuyên sâu nhằm làm sáng tỏ vai trò và những đóng góp của các ngài.
Phật giáo triều Lý – nền tảng tư tưởng của một kỷ nguyên văn minh Đại Việt
Phát biểu khai mạc Hội thảo, GS.TS Hoàng Anh Tuấn – Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội nhấn mạnh: hiện tượng các Thánh tổ, Thánh tăng thời Lý là một nét đặc sắc, hiếm có trong lịch sử tư tưởng, tôn giáo và văn hóa Việt Nam. Đây là biểu hiện sinh động của sự kết quyện chặt chẽ giữa Phật giáo và Nhà nước Đại Việt trong giai đoạn từ thế kỷ XI đến XIII.
 |
| GS.TS Hoàng Anh Tuấn, Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – ĐHQGHN |
Theo Hiệu trưởng Hoàng Anh Tuấn, triều Lý (1009–1225) đánh dấu một kỷ nguyên văn minh rực rỡ trong lịch sử dân tộc. Trong bối cảnh đó, Phật giáo không chỉ giữ vai trò là một tôn giáo tín ngưỡng, mà còn trở thành bệ đỡ tư tưởng của nhà nước, được tôn vinh như quốc giáo, song hành cùng vận mệnh quốc gia, dân tộc.
Chính trong môi trường lịch sử – xã hội đặc biệt ấy, các nhân vật như Quốc sư Nguyễn Minh Không, Thiền sư Từ Đạo Hạnh, Thiền sư Dương Không Lộ đã vượt ra khỏi khuôn khổ của những bậc tu hành thông thường. Họ trở thành những biểu tượng văn hóa đặc biệt trong tâm thức dân gian – vừa là những bậc chân tu, vừa gắn bó sâu sắc với đời sống xã hội, với các hoạt động hộ quốc an dân, chữa bệnh cứu người, đồng thời liên quan mật thiết đến sự hình thành các nghề thủ công, tín ngưỡng và sinh hoạt văn hóa truyền thống của cộng đồng.
Từ góc nhìn khoa học hiện đại, Hiệu trưởng Hoàng Anh Tuấn khẳng định, các Thánh tổ triều Lý chính là “cầu nối” giữa Đạo và Đời, giữa Phật giáo và Nhà nước. Thông qua vai trò nhập thế của mình, các vị đã để lại những bài học sâu sắc về tinh thần khoan dung tôn giáo, sự hòa hợp xã hội và trách nhiệm phụng sự quốc gia, dân tộc – những giá trị vẫn còn nguyên ý nghĩa trong bối cảnh hiện nay.
Hội thảo được tổ chức nhằm làm rõ vai trò lịch sử, giá trị tư tưởng và di sản văn hóa của các Thánh tổ triều Lý dưới góc nhìn khoa học liên ngành, hiện đại, trên cơ sở sự phối hợp chặt chẽ giữa ba chủ thể: nhà trường – nhà quản lý – doanh nghiệp. Gần 100 tham luận của các học giả trong và ngoài nước được gửi tới Hội thảo đã cho thấy sức hút học thuật cũng như ý nghĩa lý luận và thực tiễn của chủ đề.
Ban Tổ chức chia nội dung Hội thảo thành ba tiểu ban chính: (1) Bối cảnh lịch sử, xã hội và Phật giáo Đại Việt thời Lý; (2) Thân thế và sự nghiệp các Thánh tổ triều Lý; (3) Di sản Thánh tổ triều Lý – nhận diện, bảo tồn và phát huy giá trị. Trong đó, nhiều tham luận tập trung phân tích mối quan hệ giữa vương quyền và thần quyền, làm rõ ranh giới giữa lịch sử và huyền thoại, đồng thời đề xuất các định hướng bảo tồn, phát huy di sản văn hóa – tâm linh gắn với các Thánh tổ trong bối cảnh phát triển bền vững hiện nay.
Xây dựng tuyến du lịch văn hóa – tâm linh “Con đường hành hương theo dấu chân các Thánh tổ triều Lý”
Phát biểu tại Hội thảo, bà Vũ Thanh Lịch – Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Ninh Bình bày tỏ vui mừng chào đón các nhà khoa học, học giả, chuyên gia đến với Khu Du lịch Văn hóa Tâm linh Tam Chúc – một không gian văn hóa – tâm linh tiêu biểu của địa phương.
 |
| Bà Vũ Thanh Lịch – Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Ninh Bình |
Theo bà Vũ Thanh Lịch, Ninh Bình là vùng đất có bề dày lịch sử – văn hóa, từng là kinh đô của Nhà nước Đại Cồ Việt trong thế kỷ X và giữ vị trí quan trọng trong tiến trình lịch sử dân tộc. Trải qua các triều đại Đinh – Tiền Lê – Lý, vùng đất này gắn bó mật thiết với sự hình thành và phát triển của Phật giáo Việt Nam. Những giá trị lịch sử – văn hóa ấy đến nay vẫn được bảo tồn, phát huy, trở thành nguồn lực quan trọng cho phát triển bền vững.
Bà Vũ Thanh Lịch nhấn mạnh, Hội thảo đã góp phần làm rõ giá trị lịch sử – văn hóa của các Thánh tổ triều Lý trong lịch sử Phật giáo Việt Nam, đồng thời bổ sung cơ sở khoa học cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa ở Việt Nam hiện nay.
Trong dòng chảy lịch sử dân tộc, Phật giáo được truyền vào Việt Nam từ rất sớm và nhanh chóng chứng tỏ khả năng dung hợp sâu sắc với tín ngưỡng bản địa. Tinh thần từ bi, hỷ xả của Phật giáo đã góp phần hình thành những giá trị đạo đức cốt lõi của xã hội Việt Nam, giáo dục con người sống vị tha, hòa hợp, coi trọng bình đẳng và tiến bộ xã hội. Phật giáo đồng thời tạo môi trường thuận lợi cho sự phát triển của nhiều loại hình văn học, nghệ thuật, kiến trúc, điêu khắc, để lại dấu ấn sâu đậm trong mỗi giai đoạn lịch sử.
 |
Thời Lý – Trần được xem là thời kỳ toàn thịnh của Phật giáo Việt Nam. Trong giai đoạn này, Phật giáo không chỉ là chỗ dựa tinh thần của xã hội mà còn giữ vai trò quan trọng trong việc xây dựng vương triều, kiến tạo một đất nước thái bình, thịnh trị và thân dân. Nhà chùa vừa là trung tâm văn hóa – tôn giáo, vừa là trung tâm giáo dục; tăng lữ trở thành tầng lớp trí thức, trực tiếp tham gia vào việc hình thành nền tảng tư tưởng của xã hội. Nhiều nhà sư được phong làm Quốc sư, giữ vai trò cố vấn chính trị, ngoại giao cho triều đình.
Đặc biệt, Tam Thánh tổ thời Lý gồm Thiền sư Minh Không, Từ Đạo Hạnh và Giác Hải đã để lại một khối lượng di sản Phật giáo đồ sộ, cả về tư tưởng Thiền học, tín ngưỡng dân gian lẫn hệ thống di tích vật thể và phi vật thể gắn với đời sống cộng đồng.
Trên cơ sở đó, các tham luận tại Hội thảo tập trung làm rõ những vấn đề cốt lõi như: bối cảnh lịch sử – xã hội Đại Việt thời Lý; vai trò của Phật giáo trong việc định hình văn hóa, tư tưởng và đạo đức xã hội; những đóng góp của Phật giáo đối với giáo dục, nghệ thuật, kiến trúc và đời sống tinh thần của nhân dân. Đồng thời, nhiều nghiên cứu đã tiến hành sưu tầm, hệ thống hóa các tư liệu liên quan đến Tam Thánh tổ, từ đó làm sáng tỏ thân thế, sự nghiệp và ảnh hưởng của các vị trong lịch sử.
Hội thảo cũng dành sự quan tâm đặc biệt đến hệ thống di tích thờ các Thánh tổ triều Lý, nhận diện các không gian văn hóa – tâm linh tiêu biểu, làm rõ các giá trị lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng gắn với vùng đất Ninh Bình và kinh đô Hoa Lư. Nhiều tham luận đề xuất các giải pháp phát huy giá trị di sản, gắn bảo tồn với phát triển du lịch bền vững và công nghiệp văn hóa.
Một trong những định hướng quan trọng của Hội thảo là khởi xướng và cung cấp luận cứ khoa học cho việc xây dựng tuyến du lịch văn hóa – tâm linh “Con đường hành hương theo dấu chân các Thánh tổ triều Lý”, kết nối các di tích, không gian văn hóa và trung tâm Phật giáo tiêu biểu. Đây được kỳ vọng sẽ là mô hình kết hợp hài hòa giữa nghiên cứu khoa học, bảo tồn di sản và phát triển bền vững.
Nhiều chuyên gia, tăng ni, phật tử đánh giá, đây là hoạt động khoa học có ý nghĩa tiếp nối và mở rộng các chương trình nghiên cứu về Phật giáo, tôn giáo và tín ngưỡng mà Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội đã triển khai trong nhiều năm qua, qua đó tiếp tục khẳng định vai trò của Nhà trường trong mạng lưới nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn của cả nước.
|
Trong báo cáo tổng kết Hội thảo khoa học “Các vị Thánh tổ triều Lý trong lịch sử Phật giáo Việt Nam”, PGS.TS Vũ Văn Quân, Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo Khoa Lịch sử, Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn, cho biết: Hội thảo đã thống nhất cách tiếp cận coi các Thánh tổ triều Lý là những hình tượng tiêu biểu, có ý nghĩa nổi trội trong lịch sử Phật giáo và văn hóa Việt Nam, qua đó xác định các nhóm chủ đề nghiên cứu trọng tâm cho giai đoạn tiếp theo. Hội thảo đã tiếp nhận 99 báo cáo khoa học, được triển khai theo ba tiểu ban chuyên môn, với quy mô kỷ yếu khoảng 1.400 trang, phản ánh chiều sâu và sức lan tỏa học thuật của sự kiện. Các nghiên cứu tiếp cận liên ngành, góp phần làm rõ giá trị di sản các Thánh tổ triều Lý và mở ra nhiều hướng nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị di sản trong đời sống xã hội đương đại.
 |
Thông qua các tiếp cận đa chiều, liên ngành, Hội thảo đã bổ sung những luận cứ khoa học quan trọng, góp phần làm phong phú các trao đổi học thuật, tăng cường đối thoại giữa nghiên cứu lịch sử, Phật học, văn hóa và thực tiễn bảo tồn di sản.
