Mặc dù thời gian kỷ niệm chính thức là giữa năm 2006, còn khoảng một năm nữa, nhưng để việc tổ chức kỷ niệm được trọng thể, phản ánh đúng tầm ý nghĩa của sự kiện, nhiều công việc đang được gấp rút triển khai, trong đó có việc tìm kiếm tư liệu nhằm khôi phục các giai đoạn, các mốc quan trọng trong quá trình xây dựng và phát triển của ĐHQGHN, phục vụ cho việc viết một cuốn sách và làm một bộ phim với chủ đề 100 năm từ ĐHĐD đến ĐHQGHN.
Trong buổi gặp mặt với các chuyên gia, cố vấn cho các hoạt động tuyên huấn, nhiều người gợi ý cho chúng tôi nên tìm hiểu tư liệu qua một số nhân chứng lịch sử, những người vừa là sản phẩm đào tạo, vừa là người đã chứng kiến những giai đoạn phát triển của nền giáo dục đại học hiện đại của Việt Nam, của ĐHĐD và của ĐHQGHN... Tuy nhiên, tất cả các tên tuổi được nhắc tới hôm đó đều là bậc cao niên ở độ tuổi trên 80 và sống không chỉ ở Hà Nội. Nếu không gặp nhanh thì... không biết thế nào. Do vậy cùng với việc xây dựng kế hoạch chung cho những công việc cần làm, chúng tôi quyết định tổ chức một đoàn công tác vào TP. Hồ Chí Minh để gặp một số nhân chứng quan trọng, cần thiết, đồng thời cũng để gặp gỡ các giáo sư, nhà giáo lão thành, các cựu sinh viên của ĐHQGHN qua các giai đoạn phát triển đang sống và làm việc tại TP. Hồ Chí Minh để thông báo kế hoạch kỷ niệm của ĐHQGHN và xây dựng kế hoạch hợp tác.
Từ ý tưởng đến lúc bố trí thực hiện cũng là một khoảng thời gian khá dài. Ai cũng bận, nhiều công việc sự vụ hàng ngày lôi kéo. Đến khi quyết định ngày đi, mọi công việc thấy bề bộn. Cũng may chúng tôi được ĐHQG TP. Hồ Chí Minh nhiệt đình giúp đỡ về mọi phương diện nên cũng có phần yên tâm. Hình dung những lịch trình, công việc sẽ làm trong 4 ngày công tác, anh em trong Ban CT&CTHSSV chuẩn bị cho đoàn công tác khá đủ “đồ nghề”, từ tài liệu, tạp chí đến thiếp chúc Tết của Giám đốc..., anh em cũng không quên chuẩn bị một ít bánh cốm, chè Thái, gọi là hương vị miền Bắc gửi vào Nam.
Chiều thứ tư, 5 giờ, chúng tôi lên đường. Đoàn gồm 4 người: Phó giám đốc Phạm Quang Long thay mặt Ban Giám đốc ĐHQGHN, anh Bùi Tuấn - nhà nhiếp ảnh “chuyên nghiệp” của Bản tin ĐHQGHN, anh Vũ Tùng - giảng viên Khoa Báo chí, Trường ĐHKHXH&NV, và tôi - chịu trách nhiệm tổ chức, quản lý, thư ký kiêm thủ quỹ. Đồ đạc lỉnh kỉnh, chất đầy ôtô. Tài liệu, máy quay, máy ảnh, đèn chiếu, hành trang cá nhân... Đến sân bay, anh Vũ Tùng lại gặp rắc rối do đánh mất chứng minh thư, phải trình bày với nhà chức trách mất một lúc. Rồi mọi chuyện cũng xong xuôi, 4 anh em yên tâm ngồi thở trên máy bay.
 |
GS. Vũ Đình Hòe |
 |
Đón chúng tôi trong một căn nhà nhỏ nằm sâu ở một ngõ hẻm yên tĩnh là một cụ ông quắc thước với hàng ria bạc trắng và một cụ bà bé nhỏ có nụ cười hiền hậu. Cụ bà dường như rất cảm động khi nhận món quà là một bó hoa lan nhỏ, màu tím. Trong khi anh Long tự giới thiệu và nói về mục đích cuộc gặp gỡ với Cụ Hoè, anh Vũ Tùng và Bùi Tuấn nhanh chóng triển khai máy quay phim, máy ảnh, tìm góc quay...Vì được biết trước nên Cụ Hoè đã chuẩn bị tài liệu và một số ấn phẩm trước đây của Cụ có liên quan đến giai đoạn Cụ được cử làm Bộ trưởng Bộ Quốc gia Giáo dục năm 1945.
 |
Ngày thứ 2. Theo kế hoạch, chúng tôi sẽ gặp mặt các giáo sư vốn từng công tác tại ĐHQGHN ở các giai đoạn trước, chủ yếu là tại Đại học Tổng hợp Hà Nội, hiện đang công tác tại thành phố Hồ Chí Minh. Chúng tôi đã chuẩn bị khá kỹ lưỡng cho buổi làm việc này, nhưng cũng không sao tránh khỏi hồi hộp. Mấy ngày trước, anh Nguyễn Khắc Cảnh, trưởng Ban Công tác CT&HSSV của ĐHQG TP. HCM thông báo đã bố trí được phòng họp tại Trường ĐHKHXH&NV, và số lượng cựu giáo chức từ bậc phó giáo sư trở lên có thể liên lạc được lên tới gần 30 người. Tin đó làm chúng tôi mừng cũng có, nhưng lo là chính. Lo chuẩn bị làm sao cho có một buổi làm việc có chất lượng. Gần giờ khai mạc, PGS. Nguyễn Quang Điển, PGĐ ĐHQG TP. HCM đã đến.
 |
Mặc dù số lượng người tới dự không đầy đủ như dự kiến, nhưng buổi gặp mặt đã diễn ra trong một không khí hết sức cảm động. Lần lượt các thầy các cô đều thể hiện sự đồng lòng trước kế hoạch kỷ niệm 100 năm thành lập ĐHĐD, coi đây là một quyết định hết sức đúng đắn thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng và Nhà nước đối với nền giáo dục nước nhà nói chung, đồng thời cũng thể hiện sự đánh giá cao vai trò của ĐHQGHN với tư cách là cơ sở kế thừa tiêu biểu trực tiếp của ĐHĐD – trường đại học theo mô hình hiện đại đầu tiên của Việt Nam. Các ý kiến đều toát lên lòng tự hào bởi mình đã từng là thành viên của một đại học có truyền thống lâu đời và hiện nay đang phát huy những truyền thống vốn có trong việc thực hiện những nhiệm vụ ở những cơ sở phía Nam. GS. Phạm Thị Ánh Hồng, một giáo sư sinh học vào miền Nam công tác đã gần 25 năm, nhưng vẫn không ghìm được tình cảm khi nói về những kỷ niệm trong những năm làm việc ở ĐHTH Hà Nội. Nhiều ý kiến đã cho những gợi ý hết sức quý báu trong việc xây dựng kế hoạch cho các hoạt động kỷ niệm. Có ý kiến cho rằng nghiên cứu lịch sử phát triển từ ĐHĐD đến nay không thể bỏ qua nhánh các trường đại học phía Nam, mà tiêu biểu là ĐHQG TP. HCM với tiền thân là một số cơ sở như ĐH Văn khoa Sài Gòn, ĐH Khoa học Sài Gòn…Cựu giáo chức ở thành phố HCM sẵn sàng làm đầu mối tập hợp và tổ chức các nghiên cứu nhánh tiếp nối của ĐH Đông Dương ở phía Nam từ năm 1954 đến nay. Rồi các đề nghị thành lập Hiệp hội cựu giáo chức, cựu sinh viên phía Nam của ĐHQGHN, phương thức hoạt động, tuyên truyền hướng tới các hoạt động chung ở Miền Bắc… Thời gian buổi gặp mặt trôi qua nhanh chóng. Không ai muốn về. Giáo sư Nguyễn Văn Đạo tăng cảm giác bịn rịn của lúc chia tay khi đề nghị mỗi người khi về cầm theo chiếc bánh cốm, hương vị Hà Nội mà chúng tôi mang vào làm quà từ Hà Nội.
Ngày thứ ba. Buổi sáng, anh Long cùng tôi đến ĐHKHXH&NV gặp các anh trong Ban giám hiệu và lãnh đạo Khoa Ngữ văn, Báo chí bàn về việc hợp tác viết chân dung một số nhà khoa học, nhà giáo tiêu biểu của ĐHQGHN trong các thời kỳ trước, hiện nay đang sống hoặc làm việc tại TP. Hồ Chí Minh. Mọi việc mới chỉ dừng lại ở sự đồng thuận trong ý tưởng, nhưng chưa có “đặt hàng” cụ thể.
 |
GS. Hoàng Như Mai (1/2005) |
Sau một tiếng nghỉ ngơi trong cái nắng trưa oi ả của Sài Gòn tiết tháng Giêng, “thầy trò Đường Tăng” chúng tôi lại lên đường. Anh Vũ Tùng bận rộn xếp cái hòm đồ nghề to tướng lên ô tô. Bùi Tuấn cũng lủng củng với mấy chiếc máy ảnh to - nhỏ, phía trước - phía sau. Anh Long có vẻ rất “lành nghề” khi đeo trên lưng chiếc chân máy quay nghềnh ngàng như quả bom ba càng. Còn tôi, dù sao cũng là phụ nữ, tay xách cặp, tay cầm túi quà nhỏ với chút hương vị Hà Nội “quen thuộc” đã chuẩn bị sẵn. Tất cả chúng tôi đã sẵn sàng. Điểm đến lần này của chúng tôi là nhà GS.
 |
và tấm thẻ sinh viên của năm 1941 |
Đúng giờ hẹn, chúng tôi bấm chuông một ngôi nhà nằm yên tĩnh dưới bóng một cây vú sữa sum xuê. Thầy Mai với bộ quần áo giản dị đến tuềnh toàng ra đón chúng tôi. Điều làm chúng tôi mừng nhất là năm tháng, tuổi tác dường như không có tác động nhiều đến phong độ của vị giáo sư 85 tuổi này.
 |
 |
Sau hơn 2 tiếng nói chuyện, chúng tôi tự cảm thấy không thể làm phiền thầy hơn được nữa. Tuy vậy, khi chia tay, chúng tôi không quên “đặt hàng” thầy viết mấy bài về ĐHĐD, đặc biệt là về vai trò của các cựu sinh viên ĐHĐD trong công cuộc xây dựng và phát triển chế độ mới. Thầy vui vẻ nhận lời. Còn chúng tôi biết là phải “nhẫn nại” đợi và thỉnh thoảng phải “thúc giục”vì biết rằng thầy vẫn rất bận với sự nghiệp giáo dục và sự nghiệp văn chương.
Ngày cuối cùng ở Sài Gòn, trước khi ra sân bay, chúng tôi tranh thủ thăm GS. Hoàng Xuân Tùy - nguyên Thứ trưởng Bộ Đại học, cựu sinh viên ĐHĐD và một vài cựu giáo chức của ĐHTHHN. Trong các câu chuyện của chúng tôi, đề tài về ĐHĐD, ĐHQGHN, ĐHTH HN… luôn là chủ đề chính. Chúng tôi cũng đã có kế hoạch đến thăm và làm việc với Giáo sư Trần Văn Giàu nhưng rất tiếc buổi làm việc không thực hiện được vì gia đình thầy có chuyện buồn.
 |
GS. Hoàng Xuân Tùy |
Hai giờ chiều ngày chủ nhật, máy bay hạ cánh xuống Nội Bài. Chúng tôi lại lỉnh kỉnh xếp đồ lên ôtô. Trời Hà Nội lạnh buốt, khác hẳn cái nóng nực, oi ả của Sài Gòn hai tiếng trước. Chúng tôi lại trở về với cuộc sống hàng ngày - sống động, thân thiết./.
